Friday, February 10, 2012

Forbes Megazine Kaw Na Jahpan Hta Lawm Ai Lahta Tsang(High School) N Awng Ai Billionaire Ni


Richard Branson
         Asak 16 ning hta jawng pru ai re.Shi gaw internet hpe lang let mail hte rai ni dut ai hpe hpang dat ai rai nga ai. Ya ten hta gaw  company 200 daram- airlines,  music festival, mobile phone company ni hpe mungdan 30  daram hta hpaw da sai re. Forbes megazine kaw nna shi a lusu ai lam hpe $6.8 billion ngu  nna n tsa lam tsun da ai.


Carl Lindner,Jr
         Ndai billionaire gaw lahta tsang(high school) pru nna dinghku a ngu chyu dut seng hta a mu galaw ai re.1984 ning hta,Lidner gaw Chiquita Brand International hpe mari nna 2001 du hkra galaw sai re. Shi a lusu ai lam gaw $1.7 billion re.


Francois Pinault
    Shi gaw France hta no.3 lusu dik htum ai wa re. Shi a company ni hta Gucci,auctioneers, samsonite hte puma ni lawm nga ai. Shi gaw 1947 ning hta lahta tsang(high shcool) pru nna shi wa a hpun jak hta mu shang galaw ai re. Shi a lusu ai lam gaw $8.7 billion rai nga ai.


Kirk Kerkorian

     Ndai panglai hkingau billionaire gaw tsang 8 hta boxing mu ai hpe galaw na matu jawg pru ai re. Shi a lusu ai lam gaw $3.1 billion re.

Amancio Ortega
     Fashion Empire kaba rai nga ai Inditex(Zara Massimo, Dutti etc.) hpang dat ai wa rai nga ai. Asak 14 ning hta shirt store hta mu shang galaw ai. Ya ten hta gaw Spain hta no.1 lusu dik htum ai wa rai nga ai.Shi a lusu ai lam gaw $31 billion re.

Thursday, February 9, 2012

'WA' HTE 'N GUP' HKAMJA LAM

         Myen ga malai langai hta ' ၾကာၾကာ၀ါးမည့္သြား အရိုးၾကည့္ေရွာင္' nga nna sadi jaw da nga ai. Rai tim, anhte prat tup shani shagu lang taw na 'wa' hpe grai ku ra ai hpe shadum mayu ai re.
        Anhte sha dat ai shat lu sha ni hpe wa gaw mayu loi hkra, shat kan rin loi hkra maya shamyit ya ai re. Dai hku n galaw ya ai shaloi, shat kan nga n pyaw ai lam ni, madawn mayu ai lam ni byin chye nga ai. Dai majaw'wa' hpe shi shara hte shi jaw n jaw, n pu n tsa shara jaw n jaw, wa ni daw mat ai shaloi n gup kata kaw hkum tsup ai wa nga n nga ngu ai hpe shata (6) hta kalang wa sarawon ni hpang de sa nna sa jep ra nga
ai. Myen hku gaw အံကပ္ nga ai kalang ta dagraw ai 'wa' ni lang da ai shaloi mung nga pyaw n pyaw, gawa ai hkrak n hkrak sa jep ra nga ai.
        Wa ni wa latung n sha hkra,hku n baw hkra, n gup kata san seng hkra, 'wa' hpe magap da ai shan(gum) ni n bum hkra anhte shani shagu sadi ra nga ai. Shana yup ten, jahpawt rawt ten 'wa' htu ai hte sha n hkum tsup nga ai. (  Shana yup ra shang ten wa htu ai lam gaw grau kaja ai hpe hpaji du ni gaw sadi jaw da nga ai.) Mai byin yang gaw, lu sha sha ngut shagu wa htu ai gaw grau kaja nga ai. N manu yang, n gup hpe jum ntsin (sh) hka hte garu kau mai nga ai. 'Wa' lapran hta ngam taw ai shan, kaga a rai ni hpe mung shaw kau ra
 nga ai re. Dai shan ngam ni yat tsu wa na pru wa ai acid ntsin ni gaw 'wa' hpe sha nna hku hku shangun wa ai re. N gup manam shangun ai majaw sadi nna a nyaw shaw ra nga ai.
        'Wa' a nyaw ai hpe hkrup mara shing na hte a nyaw ai lam n mai galaw nga ai. Dai n san seng ai shing na kaw na, shakap ging ana hte kaga a na ni shang wa chye nga ai. Shing na kaba ni hte n mai a nyaw nga ai. 'Wa' hpe ka-up da ai shan ni je, hpye chye nga ai. 'Wa' ni mung ran mat chye nga ai.'Wa' hte 'N gup' n san seng ai majaw 'wa' a pawt(root) hta bum nna matswi ni mung byin chye nga ai. Dai a na ni kaw nna sai de matswi  nga wa ai a na Septicaemia nga byin chye nga ai.'Wa' pawt kaw matswi byin taw ai shaloi  'wa' baw hkrup yang grau nna byin chye nga ai. Salum n hkrak ai masha ni hta bacteria salum bum a na  (Bacterial endocarditis)  shang nna asak sum chye nga ai.
          N gup jut hpye ai gaw vitamin B2,Riboflavin ni ra ai majaw rai nga ai. Allergy byin yang mung, n ten ni bum chye nga ai re. Shinglet(tongue) hte n ten(lip) rau bum ai gaw hpri dat ra ai majaw rai nga ai.  'Wa' hpe ka-up da ai shan hkye nna bum ai gaw vitamin D ra ai majaw re. Ndai ni chye da yang grau  nna tinang hkum lu sadi na rai nga ai Shinglet (tongue) hte 'wa' hpe ka-up da ai shan ni hpraw taw ai gaw sai hta sai hkye n law  ai Anaemia (sh) Leukaemia a na nga ai majaw byin chye nga ai.      
        'N gup' hte 'wa' san seng hkam ja lam gaw anhte a prat tup na hkam ja lam hte matut mahkai taw ai majaw shani shagu sadi nna ku ra nga ga ai rai.
   

Wednesday, February 8, 2012

GINRU GINSA LAM HTE JINGHPAW HTUNGHKING

 Rev. Pungga Ja Li

A. English mung maden ni grai n du yang na buga ginra
Wunpawng amyu sha ni hpe gaw kaga amyu sha ni e bum masha ngu shamying ma ai, shing n rai hkarang masha ni ngu mung tsun ma ai. Bum masha ngu ai gaw tsaw ai bum masawn ni hpe machyu nna nga pra ai ni rai nga ai majaw rai nna hkarang masha ni ngu ai gaw, pa layang, hkanu kaba, nammukdara panglai ni hte tsan gang ai shara kaw nga ai masha ni ngu ai lachyum rai nga ai. Ndai Jinghpaw hkarang buga hpe sinna maga Pakkai shagawng hte sinpraw maga Chang Yin shagawng ndai lahkawng a majaw shi hkrai shi ginra buga masum garan taw nga chyalu rai sai.
B. English mung maden ni shanhte a uphkang lam loi na matu, Chang Yin shagawng a sinpraw de na buga ni hpe ya na Miwa mung maga de shalawm kau ai. Pakkai shagawng hte Chang Yin shagawng yan a lapran na buga hpe Myen mung a bum masha uphkang masa hku san san uphkang lai wa sai.
Pakkai shagawng a sinna a maga de, India mung de shalawm kau ai. Moi shawng kaw nna bum tsaw shagawng ni a majaw ginra masum byin nga ai hpe English mung maden a hpang daw rai jang Miwa mung, Myen mung, India mung buga ginra masum byin nga ai hpe mungdan masum hta garan shang mat sai.
C. Shinggyim masha ni a ginru ginsa masa hte maren tsaw ai kaw na nem ai de, shing nrai shara n manu ai kaw nna shara manu ai de nawt hkrat wa na gaw ginru ginsa a shingra tara nan rai sai, shing re ai hta Pakkai shagawng a sinna maga na buga masha ni lamu ga manu ai de sit hkrat wa ai shaloi Jinghpaw amyu ni hta grau law ai hte grau hkik hkam sai India amyu masha ni hte wa hkrum mat sai.
Pakkai shagawng hte Chang Yin shagawng lapran na buga masha ni mung, Jinghpaw amyu ni hta grau law htam ai hte kung hpan galu kaba sai Myen Sam amyu ni hte hkrum gadup mat ai, Chyang Yin shagawng a sinpraw maga na buga masha ni mung, Jinghpaw ni hta grau law htam ai galu kaba sai Miwa amyu ni hte hkrum mat sai. Dai majaw gara ginru ginsa hpung ni mung bum ga e nga nga yang, lamu ga n manu ai majaw galu kaba lam n nga, lamu ga manu nna galu kaba mai ai shara de htawt yang mung , amyu kaba ni e mayu hkrum rai nna, gam n kaja ai amyu tai taw nga ai.
Ndai hku tsun ai shaloi Miwa, Kala, Myen, Sam ni hpe mara shagun ai n rai nga. Dai hku byin na matu shingra nan tai ai hpe she tsun ai. Dai rai yang anhte a matu lam n nga sani? Anhte a matu lawt lam gaw anhte yawng tinang a htunghking ningli ni hpe tsawra hkungga, hkan sa na sha ahkyak ai. Dai shaloi marai 2 sha nga tim htunghking gaw n mat na re, masha latsa myi nga tim htunghking shamat jang mat sai re.
HKALUP SASANA HTE JINGHPAW HTUNGHKING
Htunghking hte nawku htung gaw garan n mai ai lam yan rai nga ai. Nawku lam gaw masha a htunghking hta lawm ai zawn nawku makam masham kaw na hkunghking ni byin wa ai lam mung rai nga ai. Dai majaw Jinghpaw ni nawku ai gaw, nat jaw nawku htung re ai rai nna htunghking mung natjaw htunghking rai nga mali ai. Lai wa sai shaning latsa ning daram kaw nna madang n dep sai hte tsam mat sai nawku htung rai nga ai, Jinghpaw ni a nat jaw nawku htung hpe Jinghpaw ni kabai kau ra mat sai, nat jaw nawku htung hpe kabai ai nga yang, htunghking ni mung kabai kau na zawn tai wa sai. Amyu langai myi ai hpe htunghking hte masat ai re majaw htunghking mat jang amyu mat wa na ang wa ai. Hkristan sasana gaw Wunpawng amyu sha ni hpe asak nhtoi jaw ai zawn Wunpawng amyu hpe shamat kau ya ai lam galaw hkrup sai ngu ai hpe ndai laika hti ai hte bai dum ai ni mung nga na re.
A. Manau
Manau dum manawt dingsawt ai lam gaw Ji Uma nat chyauhpa ngu ai nat ni a uma du wa hpe jaw jau ai shaloi manawt ai rai nna, madai nat hpe n jaw ai shani kaw nna, manau manawt ai lam mung nnga mat sai, n nga mat ai sha n ga n mai nau ai baw hku sharin kau sai. Dai majaw nawku htung galai ai hte tinang a htunghking manawt hpe ngarai di de kanawn sa mat ai lagaw shamawt hpan hku she hkrit mat sai.
1977 ning shaning (100) ning na ai hpang she sasana kaw nna bai woi dum yu yang gaw, shaning (100) ning rai sai majaw masha prat 2 rai mat sai rai nna n chye manawt mat sai, manawt ai a namchyim mung n chye hkam sha mat sai, manau ai aten mung Jubilee kaw sha manau ai majaw nlaw htum 25 ning hta kalang ngu ai gaw n law nga ai.
Kadai rai tim lu sha jarik ja gumhpraw lu jang jinghku jingyu jinghkum nna akyu pyi hpawng galaw nna manau dum mai ai lam n sharin kau sai, n sharin ya ai hta n ga manau htunghking hpe sasana de mahtang la kau ya ai, shingrai tinang shadip jahpang a shinggan de manau shadung hpe hpai ayai hkawm ai, masha ni shingkawt shinghkra, kabye kau, gawt kadawng kau ya wa ai shaloi, Sasana rai majing n re ai majaw makawp maga la ai lam n galaw lu mat ai Wunpawng Amyu a sari hpe jahten ya ai lam sha tai wa ai.
B. Kabung
Kabung gaw Mungkan ga hte dai hta lawm ai arung arai hkrung mahkrung ni gaw pra nna lai mat wa ai ngu ai lachyum hpe tsun dan nga ai manawt myu myi re.
a. Kabung hta shalan shabran ai lachyum rawng ai.
b. Dai si ai wa gaw nga ngut nga htum mat sai lachyum shapraw ai re.
c. Shinggyim masha ni a hkum hkrang shamu shamawt hkam ja na lam lawm ai.
d. Shinggyim masha a galaw lu galaw sha ai hpe shala dan ai lam lawm ai.
Dai manawt hpe mung kabai kau sai, kabai kau ai sha n ga n mai dum ai baw hku chye na shangun kau sai, masha si ai shaloi dum ai baw htunghking manawt hpe sha jahkring ai majaw si nta kaw hpai gasup ai hpe mung taw ai nta kaw mare uphkang lam kaw nna mung mang sin ra ai majaw ahkang jaw da ai, bai nkau myi hpang shani na simai di sha na matu sat da ai nga shan lagu ju sha nna tsa sing nga ma ai.
Ramma nkau myi wan shingnang n du ai shara kaw num, sha la sha mali hkrum, lahkawng run rai jahta dung rai nga ma ai, si nta sa na matu kanu kawa kaw na ahkang lu nga ma ai, nkau myi masha amyu ni a mahkawn hpaw nna masha amyu ni a manawt dingsawt lam ni hpe salu salat she grit manawt nga ma ai.
Lahta de na tsun lai wa sai shara ni gaw Wunpawng sha ni a jawng gawk ni hkrai rai wa sai. Dai shara kaw Wunpawng sha ni a madum bau gindawng nna du sa ai shawa yawng, shara myi kaw sha jawm manawt pyaw chyai, nhtoi jahtoi yang gade sha mai na kun ?
C. Ningchyun, Majan
Ningchyun, majan, oh goi ni gaw law malawng sumrai shagawn ni rai nga ai, ram prat a shingra nan rai nga ai, dai hpe ningchyun chyun ai wa hpe poi daw jahkring ai kaw du hkra galaw lai wa sai, rai tim pat da n lu ai shingra a majaw, maigan ningchyun kaw Jinghpaw ga bang nna bai chyun wa sai, ningchyun gaw chye, chyun gaw n mai re ai majaw Wunpawng nsen ngu manaw hpe loi gram nna bai chyun bang wa sai.
Raitim chyun chye ai ni lai mat wa nna ningchyun n chye ai ni a prat de du wa ai shaloi Wunpawng nsen ni mung bai mat wa na re.
Rev. Pungga Ja Li

Jiwoi Jawa Prat Kaw Nna Jinghpaw Wunpawng Shayi Num Kasha Ni Hpe Makawp Maga Da Ai Ahkaw Ahkang Ni

Associate Professor Kumje Roi Ja

      Moi Jiwoi Jiwa ni aq prat kaw nna, anhte Jinghpaw Wunpawng shayi num kasha ni hpe makawp maga da ai, num kasha ni lu ang ai ahkaw ahkang ni hpe jaw da ai lam hpe mu mada lu ai. Anhte aq Jiwoi Jiwa ni gaw laika hpaji hparat n chye ai raitimung dai ni na mungkan madang hta tara shang mungkan ting hkap la ai masa hte maren shanhte aq myit masa hta hkam la ai lam nga ai hpe mu chye lu ga ai.Jinghpaw Wunpawng shayi num kasha ni hpe makawp maga da ai ahkaw ahkang ni hpe lawu de na hte maren mu chye lu ga ai.
1. Mahtan da ai lam hta.
Mahtan da ai num kasha langai hpe Damaq maga de na sadi run ai rai yang, dai num kasha hpe mahtan da ai shaloi jaw bang da ai ja hpaga ni yawng hpe dai num kasha hpe jaw kau ra ai hta n ga maraw Nga langai bai kahtap jaw ya ra ai.
2. Madu jan hte madu wa dinghku jahka ai lam hta hpan (6) nga ai, Dai lam ni gaw
a. Langai hte langai shada asak gyam hkat ai.
b. Madu jan mahtang la kaji tarn ai.
c. La n du mat ai.
d. Asak hpe pyi hkrit tsang na daram adup gayet zingri ai.
e. Madu jan kasha ni hpe nbau maka ai.
f. Mayu Damaq lahkawng maga myit hkrum let jahka ai tam ni re.
Lahta de na lam (6) hte maren madu jan hte madu wa hka ai rai yang madu wa gaw madujan hpe maraw Nga langai jaw ya ra ai;
Lahta de na lam Kru hku n re ai sha, madu wa gaw madu jan hpe mara nnga ai sha jahka ai rai yang bang da ai hpu ja yawng madu jan hpe jaw kau ra ai hta n ga maraw nga langai hte hpraw jaw ngu ai num kasha hpe bai shatsawm na matu kachyi langai hte sharung kung dawn ngu ai kumhpa yawng hpe dai madu jan gaw la mat wa mai ai.
Ndai Jaw ya ai lachyum gaw num kasha aq maga hku nna lu ang ai ahkaw ahkang ni hte makawp maga da ai tara ni rai nga ai.
3. N-gyi kasha lu ai kanu aq matu.
N-gyi kasha lu ai shaloi, dai n-gyi kanu hpe ma kawa la wa gaw sumrai hka ngu ai hpaga hpe dai n-gyi kasha shangai ya ai majaw lawu de na hte maren Sumrai ja hpaga ni hpe jaw ya ra ai.
a. Nga langai.
b. Nba yan langai.
c. Hkra langai.
d. Di langai
e. Kachyi langai.
f. Matsat hkam bau langai.
g. Nhtu langai '.
Dai N-gyi kasha gaw mayu ni aq nta kaw shangai wa ai rai yang lawu de na ja hpaga ni hpe bai kahtap jaw ra ai.
a. Nga langai.
b.Yamhpau lawng langai.
Lama na dai N-gyi kasha gaw shata gu nna shangai ai hpang sanit ya lapran hta si mat ai rai yang lahta de madun tawn da ai jaw ya ra ai ja hpaga aq ka-ang hkup hpe shanum jan hpe jaw ra ai.
4. Sali Wunli lu madu, lu la ging ai lam.
Lama na madu wa si mat ai rai yang ngam nga ai sutgan ni yawng hpe madu jan sha amdu lu ai. Rai timung dai num gaw kaga la hte hkungran mat ai rai yang madu lu ai ahkaw ahkang yawng sum mat na re.
Si mat ai madu wa hte kashu kasha n lu ai rai yang gaw madu wa aq sutgan arung arai hpe madu Jan ka-ang hkup, simat ai wa aq kanu kawa ni ka-ang hkup garan la ra ai. Si mat ai wa kaw kashu kasha ni nga ai rai yang gaw dai arung arai sutgan ni hta na htam masum kaw na htam mi hpe kashu kasha ni, htam matsum kaw na htam mi hpe madu jan hte htam masum kaw na htam mi hpe kanu kawa ni, ndai hku mai garan la ai.
5. Ma hkum kanu ni hpe makawp maga da ai tara ni.
a. Kadai raitimung ma hkum kanu myit n hkrum ai sha kan kata na ma hpe jahten shabrai kau ya ai lam galaw ai rai yang masha sat bunglat hka aq ka-ang hkup hpe jaw ya ra ai.
b. Ma hkum hte re ai num kasha bungli shang galaw nna n myit mada ai sha ma brai mat ai rai yang bungli madu ni hku nna, shi hpe masat ya tawn ai bungli shabrai jaw ya ra ai. Nau nkyet ai wa rai yang ri nhtu hte gumhpraw hpe salang ni htap htuk ai hku dawdan nna, mabrai mat ai num
kasha hpe garum jaw ya ra ai.
c. Ma hkum hte re ai n-gyi kanu si mat wa ai rai yang, masat da hkrum ai dai n-gyi kawa gaw lawu de na bunglat hka ni hpe jaw-ya ra ai.

i. Shihkambau(l)
ii. Ngakaba(l)
iii. Ngakaji(l)
iv. Yamhpau iawng (1)
v. Kachyi(l)
vi. Magwi kawng man mi
vii. Bu chyung(l)
viii. Gumhpraw joi(l)
ix. Sagupanep(l)
x. Paswinba(l)
xi. Nhtu(l)
xii. Nri(l) ,

6. Roi rip ai lam.

a. La langai gaw asak aprat ram ai num kasha ma hpe dai num kasha myit nhkrum ai sha roi rip kau ai rai yang lawu de na bunglat hka hpe jaw ra ai i.
i. Shihkambau(l)
ii. Nga(l)
iii. Nbayan (1)
iv. Gumhpraw lahkawn(l)
v. Nhtu(l)
vi. Nri langai.
Roi rip hkrum ai num kasha kaw ana ahkya byin wa ai rai yang tsi tsi na matu jarik hpe mara shut hpyit ai wa jaw ya ra ai.
b. Roi rip hkrum ai jan gaw asak aprat n ram shi ai num kasha ma rai yang lawu de na hka ni hpe kahtap jaw ya ra ai
l.   Shi hkam bau(l)
2.  Shawa nang kachyi(l)
3.  Lahkawn(l)
4.  Gumhpraw joi (1)
5.  Magwi kawng zum mi
6.  Lawnghpau Iawng (1)
7.  Nga lahkawng
8.  Nba yan(l)
9.  Htunghpau sinat(l)
10.Buchyung (1)
11.Nhtu(l)
12.Nri(l)
13.Di dam(l)
14.Hkra(l) ndai ni hpe jaw ya ra ai.
7.Madu wa lu ai num hte shut ai (Num shaw) at lam.
Dinghku n de shi ai la shabrang langai gaw dinghku num langai hte shut hpyit ai rai yang lawu de na hte maren hka jaw ya ra ai.
a. Shawa nang kachyi(l)
b. Bau(l)
c. Nbayan(l)
d. Lawnghpau lawng (1)
e. Nga(l)
f. Htunghpau sinat(l)
g. Gumhpraw n-gang (1)
h. Magwi kawng (1)
i.  Nhtu(l)
J.  Nri(l)
8. Mana ai num hpe shut hpyit ai raiyang No. (6)hta lawm ai roi rip ai lam hta jaw ra ai  hka hta hpaga langai shajan nna hka jaw ra ai.
9. N dum shami nang nna shut ai lam
a. N dum shami nang taw ai num kasha hte shut ai la wa kaw nna, num jan hpe lama jaw lu Jaw sha nhtawm shut hpyit ai rai yang dai shut hpyit ai la wa gaw dai num hpe No. (7) hta lawm ai madu wa lu ai num hpe shut ai shaloi jaw ra ai hka hte maren hka jaw ra ai.
b. N dum shami nang taw ai num gaw madu wa lu ai num rai yang gaw. No. (7) hta lawm ai madu wa lu ai num hpe shut ai shaloi jaw ra ai hka hta hpaga langai shajan nna jaw ra ai.

10. Masu hkalem la nna rau woi nga ai lam.
Num kasha ma aq kanu kawa ni n chye ai sha num kasha langai hpe rau woinga ai rai yang, lawu de na hka ni hpe num kasha aq kanu kawa ni hpe jaw nhtawm num kasha hpe mung kanu kawa ni kaw bai ap ya ra ai.
a. Hkambau (1)
b. Nbayan(l)
Num kasha a kanu kawa ni myit hkrum ai rai yang gaw ra ang ai
Hpu ja bang nna, hkungran la mai ai.
Lahta de tang madun da ai lam ni gaw anhte Jinghpaw Wunpawng amyu sha ni aq htunghking hta na mungkan hta masat tawn da ai num kasha ma ni aq ahkaw ahkang (Women's rights) ni zawn shayi num kasha ma ni hpe makawp maga da ai ahkaw ahkang tara ni rai nga ai.

Saranum KumjeRoiJa
Associate Professor, Philosophy Department, Myitkyina University
Ref; BUGA SHANAN MEGAZIN 2005-2006

SHACHYEN SHAGA HTE DAW ANG AI LAM

 Rev. Pungga Ja Li
           
         Shachyen shaga lam gaw Jinghpaw ni a htunghking hta grai ahkyak ai lam rai nga ai. Shing nrai shachyen shaga lam hta Jinghpaw htunghking a namnak hpe shapraw shadan dan nga ai. Shada hkrum ai shaloi shachyen shaga hkat ai lam gaw mungkan masha yawng hta nga nga ma ai. Raitim Jinghpaw a shachyen shaga lam gaw yawng hta laklai ai hku nga nga mali ai. Shachyen shaga ai hpang gaw shada kanawn mazum ai lam hta grau manu dan ai hku kanawn mazum lu nga ga ai. Shachyen dat ai hte rau Jinghpaw gaw lama mi hku nrai, lama mi hku ni hkat lu nga ai. Kaga amyu ni a shachyen shaga lam gaw mying chye lu ai hte shi a bungli chye ya ai daram sha rai nga malu ai. Shachyen shaga hkat ai lam hpe kasi kamang hku sha madun dan lu ai. Shada n chye n mu yu hkat ai masha lahkawng shachyen shaga hkat ai kaw nna hpang ga nga yang, maren mara asak bung ai la shada hkrum ai shaloi, hkau ngu nna shaga hpang ai.
Hkau ngu ai gaw mayu hte dauma lapran asak bung ai la sha yan shaga hkat ai ga rai nga ai. Raitim ndai shara kaw kadai mayu nna kadai gaw dauma ai lam hpe n tsun ai, shawa hku daw hkat ai ga sha rai nna maren mara re ai hku shaga hpang mayu nga ai. Bai nna la sha hte num sha asak ram bung ai yan rai yang, la sha hku hkri, num sha hku tsa, ngu nna shaga hpang ai. Lama wa kanam ngu dat yang gaw ngai na madu jan e ngu mayu ai hte grai ni mat wa ai, gu ngu yang mung madu wa ngu mayu ai de shanang mat ai. Hpu, nau ngu yang mung amyu bawsang lama n bung taw yang, n htuk dik ai lam byin wa lu ai. Dai majaw hkri, tsa, ngu ai gaw ka-ang rai nna hkunga hkat ai daw ang ai lam rai nga ai. Kahkri hte katsa daram hkungga hkat ai lam kaga n nga sai. Dai majaw hkri, hte tsa, ngu shaga hkat hpang ai gaw htap htuk dik ai htunghking shachyen shaga lam nan rai sai majaw, Jinghpaw htung gaw si mani, tsawm htap ai hpe shapraw nga ai. Asak bung ram ai la sha shada hkrum ai shaloi ga hpaw shachyen hpang mai ai ga ni;-
Ya hkau gaw kadai mahtang rai wa sata?
Hkau hpe mung atsawm n chye ai.
Hkau gaw kadai kasha kun? poi shing-ra hkan mu hkat ai hpang shachyen yang gaw hkau hte mung garai n shachyen shi ai.
Hkau hpe mung atsawm n chye ai.
Lahta na ga san san ai wa gaw Maran Gam rai nna san hkrum ai wa gaw Marip Naw rai yang, Marip Naw bai htan mai ai lam ni gaw;-
Rai a, ngai Marip kasha rai nngai, Marip Lama, Jawng Lasang nga ai baw rai ga ai, htinggaw mying gaw Hka Lam ni nga ma ai, Ngai gaw Naw mahtang rai nngai, Naw Awng nga ma ai nga nna htan mai nga ai. Shaloi Maran Gam gaw an hkau nan rai sa, nang mayu wa re nga nna bai tsun na rai nga lu ai.
Shaloi Marip Naw Awng hku nna hkau hpe mung atsawm n chye nga nna bai san chye ai,
Shaloi Maran Gam re, ngai gaw Maran kasha rai nngai,
Nshang Ran rai nna Pungga Lanaq nga ai baw rai ga ai, ngai Gam mahtang rai nngai, shaga mying gaw Ja Li nga ma ai.
Shaloi Marip Naw gaw rai nga ai, nang dauma wa nan re, an hkau nan rai sa, buga gaw gara kaw rai, ya Myitkyina Shatapru Mungna daru lawk nta hti hkum 9 kaw re. Shawng de gaw gara kaw na kun? Shawng de gaw Mali Nmai walawng Jawa krung, hkaram Pungga ga kaw nga ga ai. Hkau ni gaw taw? Myitkyina Manhkring lawk 3 nta hti hkum 14 e nga ai. Moi gaw Mali hkrang walawng Bawm Wang ga kaw nga ga ai. Lahta e madun ai kasi gaw kalang mung n mu yu hkat ai katsing galang chyasam shachyen hkat ai rai nna shachyen ngut ai hte gaw hkau Li, hkau Awng nga nna shaga hkat lu sai lam hpe madun ai.
Lahta e tsun sai hte maren, num sha langai mi gaw shi hte asak ram ai la sha hpe tsa ngu nna shachyen hpang na rai nga ai. (2) Asak kaji ai ni kaba sai la salang hpe shachyen hpang yang gaw myit su wa gaw kadai. (3) Asak kaba sai ni, asak kaji ai la sha hpe rai yang, hkau ma gaw kadai, shing nrai brang wa gaw kadai. (4)Asak kaba sai hpaw myi hpe gaw yu nna hkawp ngu bai shaga hpang la ra nga ai. Ndai shara kaw masha kadai re ai, tinang hte hpa baw daw ai, gara buga na masha re ai hpe chye chyalu rai jang gaw ;-
 San - Tsa Bawk ya du i? tsa Bawk galoi du?
Htai - Au, ya du ai, mana du ai.
San - Kaning ngu du ai? hpa sha mi nga du ai, nang hkrai kun?
Htai- Au, ngai hkrai gaw e, manang wa kaw gumhpraw loi la ra ai, lu ang sai kun? san yu na ngu du ai gaw e,
San - Buga de gaw kaja ta mani? nta na ni gaw kaja nga mani?
Htai - Um, yawng kaja nga ga ai, waw loi li gaw lawt shajang ma ai.
San - ya hte gaw hpa shara rai sata? ya hte gaw hpa sha mi galaw ga myit ta?
Lahta na zawn san ai gaw bungli langai hte langai lapran na aten hpe san ai, aten shagu n san ang ai, ga shadawn, yi hkyen hte yi nat lapran, yi magang hte mam mu lapran aten zawn re ai aten hta san ai. Aten hkrak sha chye ai aten hta gaw yi nat ten rai yang yi gaw lu ra masin ni? mam mu ngut wa sani? mam gaw yawng shatawm la lu sani? nga nna san chye nga ma ai. Grai hkau ai jinghku, grai marit nga yang, n myit mada ai sha hkrum hkat ai shaloi gaw, goi sha, sharaw e garawt na wa, mu achyeq na, saqwa si na wa, ndang e kapaw na jan, ya nang naw hkrung nga a hka? nga nna shaga hkat hpang chye ma ai.
 
Shada daw ang hkat ai lam;-
a. Mayu - num ya, num jaw ai amyu lakung htinggaw ni rai nga ma ai.
b. Dauma - num la amyu, htinggaw ni gaw dauma ni rai nga ma ai.
c. Hpu nau - (1) Amyu bung ai ni yawng hpu nau rai nga ai. (2) tinang la ai num a kana kanau ni hpe la ai ni yawng hpu nau (num hpang rai na)
d. Kaji Kawoi - (1) Tinang a kanu kawa pang a kanu kawa ni yawng kaji kawoi rai na. (2) Tinang a dauma ni a dauma ni hpe mung kashu (shu hkri) daw na.
e. Kashu - (1) Tinang a kasha a kasha hpe kashu na. (2) Tinang a dauma ni a dauma ni hpe mung kashu (shu hkri)
f. Kahkai, kake- (1) Tinang a kaji a kanu kawa hpe kahkai daw ai. (2) Tinang a kahkai a kanu kawa hpe kake daw ai.
g. Shu mashi, shu masha - (1) Tinang a kashu a kasha hpe shu mashi ai. (2) shu mashi a kasha hpe shu masha ai, shu masha hte gaw galoi mung n hkrum yu na rai sai rai nna shu masha ngu ai rai nga ai.
 
Daw shamying ai lam;-
1. Tinang a kawa a kahpu kanau ni yawng hpe kawa ni ngu shaga ai.
2. Kawa a kajan kana ni yawng hpe kamoi ni ngu shaga ai.
3. La sha ni gaw kamoi a shadang sha ni yawng hpe hkau ai.
4. Kamoi a shayi sha ni hpe hkri ai.
5. Num sha ni gaw kamoi a shayi sha hpe ning ai, kamoi a shadang sha ni hpe kagu, garat ai.
6. Kahpu kayung a madu jan ni hpe mung kaning ai.
7. Kanu a kawa ni hpe kaji ai.
8. Kanu a kanu ni hpe gadwi ai.
9. Kaning a kanu ni hpe kani ai.
10. Madu jan a kawa ni hpe katsa ai.
11. Madu jan a kanu ni hpe kani ai.
12. Kahpu ni a madu jan ni hpe garat ai.
13. Kanau ni a madu jan ni hpe kanam ai.
14. Kasha ni a madu jan ni hpe kanam ai.
15. Kasha ni a madu wa ni hpe kahkri ai.
16. Kahkri ni a madu wa ni hpe kashu ai.
17. Madu wa a kawa ni hpe gagu ai.
18. Madu wa ni a kanu hpe kamoi ai.
19. Tinang a madu jan hpe daw shaga ai lam n nga ai, dai majaw kanu e, gumgai e, nga nna hkrup mara shaga ai.

Mying hkawt hte shaga ai lam;- Tinang hte jem jem daw ai ni hpe gaw mying hkawt hte sha shaga nna kaga daw ang ai lawu lahta hpe gaw daw mying hte mying madung hpe kayep tsun ai. Ga shadawn, tinang a kawa a kahpu majing hpe gaw wa ba, wa di, nga nna shaga ai, kawa a kanau majing ni hpe mung wa bawk, wa gun, wa doi nga nna shaga ai, raitim, lawu lahta daw ang ai ni hpe rai yang gaw kawa a kahpu ang ai wa hpe wa di Zau Gam, wa bawk Ja Naw nga nna mying madung hpe shalawm ai, mying madung lawm jang, kawa a kahpu kanau majing n re ai hpe chye na lu ai. Dai hta kaga kanu kamoi katsa ni mung dai hte maren rai nga ai.
 
Mying hkawt hte shaga mying ni;-
 1. La mying mying hkawt ni;-
(1) Gam hpe wa Ba, wa Di ai.
(2) Naw hpe wa Bawk, wa ji ai.
(3) La hpe wa Doi, wa Bawk (hkahku)
(4) Tu hpe wa Lum ai.
(5) Tang hpe wa Gun ai.
(6) Yaw hpe wa Dim, wa Htung ai.
 
2.Num mying hkawt shaga ai lam;-
(1) Kaw, Hkawn hpe nu Tung ai.
(2) Lu hpe nu bawk ai.
(3) Roi hpe nu ji ai.
(4) Htu hpe nu Lum ai.
(5) Kai hpe nu Htang ai.
(6) Pri hpe nu Dim ai. Kaga kamoi kana karat kaning raitim lahta na hte maren rai nga ai.

Rev. Pungga Ja Li

MANAU AMYU HPAN NI

 Lahpai Zau Mun - B.A (Hist.) H.G.P., Momuk

Manau dum yang ka manawt ai lam amyu langai sha rai tim lachyum gaw shai nga ai. Manau amyu ni 13 nga ai. Dai ni gaw Sut manau, Kumran manau, Ninghtan manau, Padang manau, Ju manau, Htingram manau, Ningshawn manau, Kumrum manau, Nausawt manau hte Htinghtang manau ni rai ma ai.

(1) Sut manau
LUSU nga mai nna manau dum ai manau rai nga ai. Dai manau hta sa du lawm ai ni hpe kumhpa garan jaw chye ma ai.

(2) Kumran manau
Lamu madai jaw jau ai nta langai ngai kaw na kahpu kanau shada nja nhpra hka bra wa na. htingbyen pru wa na rai yang, kumran manau dum ma ai.

(3) Ninghtan manau
Hpyen majan rawt na rai yang n-gun atsam la ai. myit mang jahkum la na matu ninghtan manau dum ma ai. Dai shani share shagan nat ni yawng hpe jaw jau ma ai. Majan woi awn na hpyen bu hpyen ma ni sanat laknak. ninggang ni hkyen lajang jahkum shachyip da nna, lamu madai ni kaw hpaji hpyi san la nna, shanhte hpaji jaw ai hte maren manau dum la nna hpyen gasat pru sa wa ma ai, Ka manawt ai shaloi mung tinang lang ai laknak ni lang let ka manawt ma ai. Manau kaga dum yang gaw naura chyinghka langai sha baw nhtawm, shang wa ai hte bai nhtang pru wa ai chyinghka langai sha rai nga ai. Ninghtan manau gaw chyinghka lahkawng baw nhtawm, shang wa ai chyinghka kaga, pru wa ai chyinghka kaga di nna masat da ma ai. Hpyen rawt manau dum ngut jang she hpyen laknak arai ni lang nna majan sa wa ma ai.

(4) Padang manau
Majan sa nna awng dang wa ai shaloi, padang manau dum ma ai. Dai shani nat amyu yawng hpe Jaw jau ma ai. Lamu madai ni hpe mung chyeju dum ai masat galaw ra ai.

(5) Ju manau
Asak kaba sai myitsu ai Du jan, Du wa, Gumgai Dingla si nna makoi mayang ngut ai hpang e dum ai manau rai nga ai.
(6) Htingram manau
Shada da nram hkat nna, ram hkra htingram ai shaloi dum ai manau rai nga ai. Dai shani shada da jaw ai, la ai htinglu htinglai sharai hkat ma ai.

(7) Dingshawn manau
(Hpundu dip manau) Lamu madai lu nna lusu ai ni nta ningnan galaw ngut nna dingshawn shang ai shaloi. shing nrai hpang shaning dum ai manau rai nga ai.

(8) Kumrum manau
Hka bra mat ai na sai kahpu kanau shada bai hkrum zup nna kabu gara ai kumla madun ai manau rai nga ai.
(9) Nausawt manau
Majan rawt mahka e jahkring jahkra pyaw poi zawn lana de mi sha, shing nrai jahkring mi sha gan manau ai manau: nat jawjau ai mung nat yawng hpe njaw ai, langai lahkawng hpe sha jaw jau let, lamu madai hpe mung njaw ai sha, loi hkring loi hkra sha rai manau dum ai hpe 'Nausawt manau' nga ma ai.
Dai zawn rai dum ai manau hta manau shadung hpe mung jahkik ai lam nnga, manau shadung kaja nlu jang maisau hte mawn sumli nna rai tim manau dum chye ma ai. Dai zawn rai jun ai manau shadung hpe 'Nausawt shadung nga ma ai.

(10) Htinghtang manau
Sut manau hta grau ai hku dum ai manau re. Sutring sut chying, U, Wa. yamnga law ai, naiman ntaw ntsang lu ai, kahpu kanau, mayu dama mung chying ai ni sut manau dum ai hta htam mi jan nna jahting jahkum shatsup tawn ra ai. Grau nna lusu nga mai, lu lu, lusha wa lu na hte makyin jinghku shangang shakang lam htam wa na matu dum ai manau re.
Npan de manau dum na naura lajang tawn ai zawn nbang de mung naura lajang da ra ai. Npan de manau dum ai mali ya rai jang nbang de lajang tawn ai naura hta bai matut nna nhtoi mali ya manau bai dum na rai nga ai. Nbang npan maga lahkawng nhti nhtang dum ai manau hpe 'Htinghtang manau' ngu ai rai nga ai. Ndai manau hpe ram ram lusu ai ni she lu dum nga ma ai.

(11) HKridip manau
Mare kahtawng ninghtawn ningnan de ai shaloi, yi hkauna naiman, lusha lu jahting la jang, jaw jau nga ai nat ni hpe shagu hkungga U, Wa yamnga ren di nna sat jaw nhtawm, mare buga ningnan ring hkang chying wa u ga, ngwi pyaw lu sut lu su nga mu nga mai wa. hkam kaja mayat maya law htam wa. nga ai mare ginra htinghput htingra galaw lu galaw sha na shara yi sun hkauna hkai nmai myu baw shagu hte, rem ai u wa. Yamnga, amyu yawng law htam nga pra sa wa na, masha hte hku hkau hkamja ai mare byin tai wa na matu, mare 'Hkridip manau' ngu nna dum ai manau rai nga ai.

(12) Roidu kaput manau
Asak naw hkrung nga ai shaloi manau dum sai wa sai myitsu salang asak kaba sai ni si ai shaloi, karoi Jun nna mang makoi yang. ndaw hkahkrang ai lam galaw nhtawm. mang makoi shangut ai hte rau karoi hpe run baw kau nhtawm, dai karoi jung ai nhkun shara hta manau shadung bai galai jung nna, shalan shabran ai manau, Roidu kaput ai manau ngu nna manau dum ma ai.

(13) Hkindu tep manau
(Palam la manau) Ndai manau gaw Palam la ni pyen kayawt hkawm ai hpe kasi la nna, ka manawt ai manau re da. Shawoi na manau ka nanawt ai hte nbung ai, chying bau dum ai mung loi mi shai nga ai hte yak ai majaw, ndai prat hta nau wa nhkan galaw masai da, Nung Rawang ni hte Lawngwaw ni sha chye lang chye ka manawt masai da.

Lahpai Zau Mun - B.A (Hist.) H.G.P., Momuk