Wednesday, March 14, 2012

Jinghpaw Hpyendap Labau Daw I The Kachin In 1898

          Shawng ningnan e (Kachin) Jinghpaw amyu ngu ai ni Manmaw Military Police, Battalion hta shawng hpyen lahkawn jashawn ai gaw, 1898 ning April shata langai ya shani kaw nna rai sai. Dai hpang kaw nna shaning shagu rangrut lahkawn jat nhtawm Jinghpaw ma ni a matu, Hpyen Dap Kaja hta shang lawm lu na ra ai majaw, sakse hkam ai laika hpe ndai shan hpraw du wa ka da ya sai.

Lt; Col.H.Lang Try (Retiredate-) 28th . Bombay Pensioner Burmar Military Police and Deputy Commissioner, Burma Commission Dated 23rd march 1898.

Lahta Myen Mung a dingdung sinpraw maga Myitkyina hte Manmaw bumga ni Miwa hte Myen ga jarit reng na matu English asuya hkawhkam amu gun hpai ai du ni gaw; Jinghpaw ngu ai Kachins amyu hte kayau nga ai, Miwa hte Sam. (Chinese and Shans) amyu ni hpe, English British Empairya hkawhkam a uphkang ai kata e lawm lu na matu hpajang dat sai.

Bumga na Jinghpaw ngu ai masha ni hte myit hkrum lam lu la na matu, Hpyen Du Lt; Col. Langtry hte Kala hpyen ma marai 150 Military Police dap kaw nna, dai du wa a uphakng ai npu e bumga hkan na kahtawng ni hta (Column) kalam hkawm na matu hpyen ma ni hte shangun dat sai, dai kalam hta lawm ai shan hpraw du ni,
1.Mr. HF. Hertz, D.S.P. of the Bhamo Civil Police,
(Manmaw Pya da du kaba re.)
(Bum ga de gawan hkawm na matu hte, jasan jaseng na lam)

1898 ning March shata 23 ya shani Manmaw mare kaw nna kalam rawt lung wa masai, dai kalam ni Mungwai, Maikung, Hpakum, lam hku hkawm ma ai, dai lam hku hkawm ai ni, Sadon kahtawng ngu ai kaw, grai ru yak ai hte 1898 ning March shata 28 ya shani du lung wa sai. Dai Sadon mare e du ai shaloi, (Mungwan Valley) Nshawn Hka waw ra hkran de na, Miwa hpyen marai 60 Asuya Hpyen ma ni hpe, hkap gasat ai majaw nayi chyen mi dang gap hkat sai.

Dai shaloi asuya hpyen ma ni hpang maga de, hpa hkala nba nhkrum ai sha, Miwa hpyenla 4 si nhtawm masum gaw hkala hkrum ma ai. Marai 19 hpe gaw bawng chyahkrung rim la lu sai, nam laja ai kata grup yin de nna nhtu hte, Jinghpaw masha nkau mi htim gasat kahtam wa ma ai majaw, Lt. Col. Langtry Du wa a hkra lata lahpum e loi mi kahtam hkra ya ma ai hte, Manmaw Military hpyen dap na Jinghpaw hpyen ma lahkawng hpe mung, loi mi kahtam hkra kau ya ma ai.

2. Dai shana Sadon kahtawng e yup nna hpang shani, “Sengmai” ngu ai kahtawng de bai sa wa yang, Miwa hte Jinghpaw gayau ai hpyen hpung loi mi bai hkap nga ma ai, shanhte gaw a kajawng sha bau dum dat ma hte, htim gasat ma ai rai nna anhte a manang Jinghpaw ma langai mi hpe nhtu hte kahtam hkra ya ma ai.

Dai hpang shani shara kaga” Maibat kahtawng” de bai sa wa yang, nam lam kaw nta ginsum ni gap tawn rai nna, hpyen marai 60 daram grai n-gun rawng ai hku hkap gasat ma ai. Anhte sa wa na lam gaw Nshawn hka maga. “Mongwan” ngu ai mare de rai nga ai. Dai grup yin e nga ai ni gaw, Jinghpaw amyu ni hkrai rai nna, miwa ni hprawng mat sai majaw, Jinghpaw masha ni hte jinghku hku na matu, gumhpraw kumhpa ni garan gam jaw ai hte, hpang de anhte Inglik masha ni hpe adum nga mi nga nna, Inglik Hkawhkam Asuya ni tawn da ai, arawng aya masat ai laika ni Manmaw ga Jinghpaw Du ni hpe garan jaw da sai.

(Arawng laika, Gobernment Of India, Government Of Burma, I.G. P Burma, ) (Lt. Col. S.C.E.PEILE,) nga ai Duwa gaw dai arawng aya laika ni garan ya na matu, Mr. Hertz hte Lt. Col. Langtry Du wa hpe kaja dik ai, tsun na shara nrawng ai masha ni hpe garan ya na matu ap ya ai hte maren garan jaw da sai rai.

Dai shaloi ndai lwu e madun tawn ai Du ni hpe jaw da sai,
(1) Hkudung Duwa Zau Doi,
Bayin gyi sanat 2 hte Certificate, Hkudung.
(2) Maru Duwa Zau Ba,
Bayin gyi sanat 2 hte Certificate, Maru yinlung shan.

(3) Sinlum kaba Duwa Gauri Naw,
Bau langai, hte Certificate.
(4) Mungloi Duwa Lazing La Doi,
Shang mun palawng langai, Certificate.
(5) Hpalang Kumje Duwa Lagat Naw,
Bayin gyi sanat langai, Certificate.
(6) Maikung Duwa Zau Li.
Sawng pyawng sanat langai, Certificate.

Dai hpang “Kachins Military Police” ngu nna shamying lu na matu, Jinghpaw ma ni hpe arawng aya hte hpawn bumga shara shagu hkawm na matu, nkau mi hpe shata 3 na shabrai, nkau mi hpe shata 2 na shabrai, htuk jaw dat nhtawm, Jinghpaw bumga de kawan hkawm shangun sai.

3. 1889 ning Miwa ga hte Myen ga ginhka na matu, lamu ga jarit reng na rai nna, Inglik Asuya ni gaw Commission langai mi hpaw dat sai, dai Commission hpe “ Burma Chinese Boundry Commission” ngu ai rai nga ai, dai Commission hta ndai Du ni lawm ma ai. 1. Mr. Hertz , 2 Sir Herbelt, 3. Mr. Thirkell White, dai Du ni gaw Myen ga hte Miwa ga lamu ga jarit tawn da sai.

Garan ginhka lawn da ai lamu ga jarit ni gaw,
a. Namhkam makau Nmau Hka mayan.
b. Manmaw lahta bum ga Miwa ga jarit.
c. Myitkyina sinpraw maga Miwa ga jarit ni rai nga ai.
Dai shaloi shanhpraw Du ni hte Burma Military Police hpyen ma ni Ru, hkawm shing grup nna, buk shadaw ni jung da ai hte lamu ga jarit reng da ngut sai.

Dai shali hkawm ai hpyen ma ni gaw, grai jam jau ai hte lam ding yang nlu hkawm ma ai, lam madung kaw nna nam hku law malawng hkawm ma ai, shana aten hta mung hkawm ra ai, shara nkau mi hta hpyen gasat ra ai majaw, shara ra hta Lt. Langtru Du wa a hpung ni bomb shatai nna kawa ju kapaw nna, attack galaw ma ai, shaloi na hpyen ma ni gaw law malawng (PANJAS) Panjabi ni rai ma ai.

Dai aten hta na Jinghpaw masha ni gaw, Jau hkyen ka let hpyen majan gasat chye ma ai majaw, Lt. Lanhtry Du wa a hkra lata lahpum hpe sa lu kahtam ya ma ai.

Ndai Lt. Lanhtry ngu ai Du wa gaw, Jinghpaw ni hte shawng jinghku galaw sai hte anhte Jinghpaw Wunpawng sha ni a matu sakse hkam ai laika maumwi mausa ni law law, shi ka da ya sai rai.

Dai hta n-ga (CHINESE EVACUATED COMMISSION) ngu ai GEOGRE V hkawhkam wa a hpyen hpung ni hte Military hpyen hpung hpe woi awn let, “Pangigum” Miwa ga jarit reng ai hta, mying kaba dik ai arawng aya hpe mung shi lu la nu ai. Jinghpaw ni hpe Inglik hpyen amu hku nna, shagrau sha-a arawng sadang jaw ai hte nhkru nhtawm ding man ai amu hta sakse hkam da ya ai. Sinpraw Myen mung a lahta daw bum ga hkan nga ai nlaw la tim, matsing da mai ai amyu langai mi rai ma ai nga nna, Magazine maumwi laika ni hta ka bang da ya sai rai.

(GRUYERE CHESE MAGAZINE kaw na)

4. 1904-5 ning laman hta Myitkyina Mali Hkrang Walang de Inglik Hkaw Hkam Asuya ni bai gasat shang wa ma ai. Dai majan shara hpe “Wa wang” ngu ai hku hpyen hpung ni hte shang bang wa ma ai, dai lahkawng ning laman hta e Jinghpaw mung a dingdung maga Myitkyina, Mali hka hte Hkrang hka hku ginwang gasat la ngut sai.

Dai shaloi ningbaw tai nna Asuya ni hpang maga de lawm ai masha ni gaw, Hpo Htet, Maung Wa, Lakyang , Jasen Sharaw, ndai masha ni lam woi ai hte shang bang wa ma ai. Dai majan hta hkahku Du Ning hkrin 2 mung si lawm mat ma ai. (Hpaw Lam Gawngli, Hka Shang Uma Naw), Dai majan hta Inglik shanhpraw, Du langai mi mung si lawm sai.

Dai hpang 1910 ning kaw nna, Jinghpaw ngu ai amyu masha ni hpyen amu hta, kang-ka ai hte hpaji ningli nchye nchyang timung dinghpring ai a majaw, sinna mung de nna du sa ai Inglik masha ni hte American sasana hpung ni, Myen mung e du nna masha htam(100) na htam (15) Jinghpaw ngu ai amyu ni hpe tsun kajai gumhkawng wa masai.

Jinghpaw amyu masha ni hpe prat ningnan de sharawt la na matu, American Sasana hpung ni hte Inglik Asuya ni jawm myit yu ai shaloi, hpaji jaw na hte myi jahpaw la na lam hta, 1910 ning hte (Procedure) ngu ai htung laika lajang ya na hte, Gumhpraw Rs. 100,000 (lap sen mi) hpe 1925 ning du hkra lajang ya na matu san da sai.

Jinghpaw amyu masha ni hpe rawt kaba wa lu na matu hte masha a lahkam dep lu na matu, ndai lawu e mying rawng ai shanhpraw Du yan sakse hkam ai hte ka hpajang da ya sai.

5. a. Capt.J.H.Green.
b. Excellency Sir.CHARLES INNES, Rangoon Club Luncheon.
Lawu Myen mung hte lahta Myen mung sinpraw maga de nga ai masha ni gaw, Inglik ni du ai shaloi bu hpun palawng ni gaw, ndai zawn rai nga ai.
Lawu Myen mung hte lahta Myen mung ka-ang e nga ai masha ni gaw, Myi man chyang nna bu hpun ai gaw Lungyi rai nga malu ai. Jinghpaw ni palawng chyang lawng ta galu, hpun ma ai. Azi num ni gaw gumhpraw hte galaw ai natsun kai ma ai. Bunghkaw gaw hkyen chyang hkaw ma ai. Nkau mi gaw hpraw ai hkaw ma ai.
Hkahku ngu ai Jinghpaw masha ni gaw, Hpaw maw n-ga hta ri hte galaw ai jinghpa hta Sharaw kawng kap nna hpye ma ai. Dai ni gaw Jinghpaw masat ai lam re. Dai masha ni hpe Hkahku Kachin nga ma ai.
Kaga Mungdan kaji ni hte shadawn yu yang, Jinghpaw amyu ni gaw Malaya masha ni zawn, grai ding hpring nga ma ai. Myen mung ting hta rai yang, kaga san rai nna galu kaba wa na lam lajang ya ra ai. Malaya State ga ma zawm, lu su nga mai hpaji hparat chye ra ai. Amyu hku hkan nna sawn yu yang, masha law dik gaw Myen masha ni rai nga ma ai.

Amyu kaji nna nlaw ai gaw, Sam(Shans)Talaing, Karens, Kayan, ndai amyu ni gaw bum layang, shara shagu hta 10 hta htam mi nga nga ma ai.

6. Rai timung Jinghpaw masha ni hpe gaw anhte Inglik sinna masha ni lahta Myen Mung hpe lu la ai 1889 ning hta mu lu ai hku rai yang, Jinghpaw amyu sha ni hpe Myen ni malap kau da manu ai, ngu nna myit la sai.

Manmaw ga gaw, Myen ni nga ma ai, makau grup yin bumga hte Mali hka mayan hku gaw, Jinghpaw masha ni nga ma ai. Mali hka a sinna maga bum ga pa layang ni hta mung, Jinghpaw ni nga ma ai. Chins ngu ai Hkang masha ni hte matut mat nga ma ai.

Ndai bum ga masha ni hpe rawt kaba wa na lam hte, hkam kaja lam lajang ya lu yang, asak galu ai hte, Myen ga hte Siam, Indo-china, Mungdan kaji ni zawn rawt kaba wa lu na matu, sakse hkam da ai rai.

7. Munghpawm Myen mungdan hta lawm nga ai Jinghpaw hte amyu kaji ni hpe, Hkaw hkam hpyen amu hta n-gun atsam hte myit ja nna, nhkrit nkang shakut wa lu na matu, ndai lawu e madun tawn ai mungdan kaji ni zawn ngwi pyaw ai mungdan byin lu hkra shakut shaja ya ra sai.
(1) Australia, (4) Polynesians,
(2) Aboriginess (5) South Sea Islanders,
(3) Ngggritos, (6) Malayas.
10 ning, shing nrai, 100 ning, 1000 (hkying mi) ning, garai ndu yang, anhte nhtoi 90 ya sa ai mungdan ga de nna du sa ai English masha ni gaw loi ai hku nna raitimung, abwi sha hku raitimung, n-gun marai hte dang di lu ai daram tam sagawn yu nhtawm, Jinghpaw masha ni hpe anhte Myen Mung masah nre ai, jan shang ai ga, England mung de nna sa ai English masha ni gaw, ra ai daram Jinghpaw hte Myen ga e nga ai amyu kaji ni hpe hkum tsup ai hku galaw ya ra ai nga nna Capt. J.H Green hte Sir Charles ngu ai shanhpraw Du yan gaw anhte Jinghpaw hte Myen mung e nga lawm ai amyu kaji ni a matu, sakse hkam ai laika hpe Magazine maumwi laika hta ka bang da ya sai rai.

                                                        [I]JINGHPAW HPYENDAP LABAU LAIKA
                                                     PENSION HPUNG BHAMO 1954 (Page 1-8)[/I]

                                                           Credited to: www.kachinnet.net

No comments:

Post a Comment